• 10 December 2008
• Author Jorie Horsthuis

Zenuwachtig loopt de jongen van de studentenorganisatie heen en weer. Hij grist z’n mobiele telefoon uit z’n broekzak en begint driftig te bellen. Als hij ophangt, schudt hij z’n hoofd. Een interview over het universiteitsleven in Nagorno-Karabach, dat gaat niet zomaar. “Eerst moeten we toestemming hebben van de rector”, zegt hij. Maar de rector is er niet, en het is onduidelijk of hij de komende dagen nog terugkomt. Ook docenten, decanen en andere leden van de studentenorganisatie zijn niet bereid te praten. Ze kijken op van hun bureau, luisteren geduldig naar de vraag, en schudden dan hun hoofd. Geen interviews.

“Iedereen is voorzichtiger geworden”, zegt de tolk na de zoveelste afwijzing. “Een tijd geleden was er ook een journalist, en dat bleek een spion te zijn uit Azerbeidzjan. In zijn artikel schreef hij dat de studenten het helemaal niet naar hun zin hebben hier, dat ze ontevreden zijn en het veel beter zouden hebben wanneer Nagorno-Karabach weer deel uit zou maken van Azerbeidzjan. Sindsdien durft niemand meer met journalisten te praten.”

De hal van de staatsuniversiteit in Stepanakert, de hoofdstad van deze afscheidingsregio in Azerbeidzjan, is helemaal leeg. De muren zijn kaal en een koffieautomaat is nergens te bekennen. Het gebouw staat midden in een woonwijk, waar was hoog in de lucht wappert tussen de huizen. Nagorno-Karabach telt in totaal nog geen 138.000 inwoners, maar naast de staatsuniversiteit zijn er nog zo’n acht privé-universiteiten in de hoofdstad te vinden. Of zeven, of tien, niemand weet het precies. “Het ligt eraan welke instituten je allemaal meerekent”, zegt een student. “Om de haverklap wordt er weer een nieuwe universiteit in het leven geroepen.”

Studeren in dit niet-erkende staatje in de Kaukasus is vrijwel voor iedereen weggelegd. Als een toekomstig student z’n toelatingsexamen niet haalt, kan hij altijd iemand omkopen die zorgt dat hij alsnog binnenkomt. Iemand van het ministerie, van de toelatingscommissie, of gewoon degene die de cijfers controleert en de mogelijkheid heeft om daar wat mee te sjoemelen. “De tarieven zijn heel verschillend”, vertelt Tamara (25), die niet met haar echte naam in Folia wil omdat ze bang is voor repercussies. “Rechten, economie en vreemde talen zijn de meest populaire studies. Het is heel duur om daar op niet-officiële wijze binnen te komen. Maar voor agrarische opleidingen hoef je geloof ik haast niks te betalen.”

Ook tentamens zijn over het algemeen makkelijk te halen. “Vaak is een reep chocola of een fles drank al genoeg om een voldoende te krijgen”, zegt Tamara. Een studente die ook niet met haar naam in de krant wil, vertelt dat ze als werkgroep regelmatig enveloppen met geld aan docenten overhandigen. “We weten precies wie het aanneemt en wie niet”, glimlacht ze. Connecties willen ook wel eens helpen. “Als je ouders de docent kennen, kunnen ze hem opbellen. Als ze zeggen: mijn dochter heeft morgen een tentamen, kun je haar een goed cijfer geven, dan lukt dat meestal wel.”

In Nagorno-Karabach is een bul dus makkelijk gehaald. Voor intelligente studenten is dat soms lastig. Zij die niet willen betalen en ook geen connecties hebben, krijgen geen hoge cijfers. Of ze de stof nou beheersen of niet. “Heel frustrerend”, vindt Tamara. “Wij worden helemaal niet gestimuleerd om ons verder te ontwikkelen. Hetzelfde geldt voor het vinden van een baan. Zonder geld of connecties kom je nergens. En als ze doorhebben dat je intelligent bent, willen ze je sowieso al niet hebben. Want dan kun je de positie van je meerderen in gevaar brengen.”

Toch laten niet alle studenten zich uit het veld slaan door het systeem. In Nagorno-Karabach zijn genoeg gemotiveerde studenten te vinden. “Ik zit zes dagen in de week op de universiteit”, vertelt Ira (20), vierdejaars Engels. “We hebben les van negen tot twee, en meestal blijf ik daarna ook nog hangen.” Iedere dag zit Ira met haar klasgenoten een paar uur in het nationale museum van Nagorno-Karabach, in de hoop toeristen te ontmoeten. Maar die komen nauwelijks, want de afscheidingsregio is compleet geïsoleerd van de buitenwereld. “We willen zo graag ons Engels oefenen in de praktijk”, zegt Ira. “Maar we komen eigenlijk zelden buitenlanders tegen.”

Dus proberen ze er zelf wat van te maken. Door feestjes te organiseren, muziek te maken, of toneelstukken in te studeren. “Op Shakespeares geboortedag hebben we Romeo en Julia gespeeld in het Engels”, vertelt Ira. “En soms organiseren we karaoke-avonden waarbij we alleen maar Engelse liedjes zingen.” Toch dromen veel studenten over een studie in het buitenland. “Ik zou heel graag Internationaal Recht of Conflictstudies willen studeren in Europa”, zegt Tamara. “Maar daar moet je heel veel geld voor hebben. En het is niet makkelijk om ons land uit te komen. Alleen zoons en dochters van regeringsvertegenwoordigers krijgen de mogelijkheid om in het buitenland te studeren.”

This article was published in Folia, the magazine of the University of Amsterdam, in 2008.